5 vai trò quan trọng của năng lượng mặt trời trong đời sống và phát triển bền vững

Nhu cầu năng lượng ngày càng gia tăng, năng lượng mặt trời trở thành giải pháp xu hướng giúp vừa đáp ứng sinh hoạt, vừa bảo vệ môi trường. Với đặc tính sạch - xanh - tái tạo, nguồn năng lượng này không chỉ mang lại lợi ích cho mỗi gia đình mà còn đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế, an ninh năng lượng và mục tiêu Net Zero toàn cầu. Cùng CoCo Solar tìm hiểu vai trò năng lượng mặt trời trong đời sống và định hướng phát triển tương lai.

Năng lượng mặt trời là gì?

Năng lượng mặt trời là dạng năng lượng được khai thác trực tiếp từ ánh sáng và bức xạ nhiệt của Mặt Trời. Đây là nguồn năng lượng tái tạo vô tận, có khả năng thay thế dần các loại nhiên liệu hóa thạch như than, dầu mỏ hay khí đốt, vốn gây ô nhiễm môi trường và cạn kiệt theo thời gian. Chính vì thế, năng lượng mặt trời được xem là một trong những giải pháp trọng tâm để thúc đẩy phát triển bền vững và giảm thiểu tác động của biến đổi khí hậu.

Các ứng dụng phổ biến của năng lượng mặt trời có thể kể đến như: 

• Điện mặt trời mái nhà: Giải pháp tiết kiệm, giúp hộ gia đình và doanh nghiệp tự chủ nguồn điện, giảm chi phí và thậm chí bán điện dư cho lưới quốc gia.
• Hệ thống đun nước nóng năng lượng mặt trời: Ứng dụng rộng rãi trong các gia đình, khách sạn, bệnh viện, vừa tiết kiệm điện vừa an toàn.
• Sấy nông sản, thực phẩm: Giúp bảo quản lâu hơn, nâng cao giá trị sản phẩm và giảm phụ thuộc vào nhiên liệu truyền thống.
• Chiếu sáng bằng năng lượng mặt trời: Đèn đường, đèn sân vườn, khu công cộng sử dụng pin mặt trời, vừa tiết kiệm điện lưới vừa tăng tính bền vững.

Có thể thấy, từ những ứng dụng nhỏ trong sinh hoạt đến vai trò lớn trong sản xuất và phát triển kinh tế, năng lượng mặt trời ngày càng khẳng định vị trí quan trọng trong hệ thống năng lượng toàn cầu. Chính vì vậy, khi nhắc đến vai trò năng lượng mặt trời, người ta không chỉ nói đến lợi ích kinh tế, mà còn bao gồm giá trị môi trường và xã hội lâu dài.

Lợi ích và vai trò của năng lượng mặt trời trong đời sống

Trong đời sống hiện đại, vai trò năng lượng mặt trời ngày càng trở nên quan trọng khi vừa đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, vừa góp phần tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường. Nguồn năng lượng này mang đến nhiều lợi ích thiết thực cho cả hộ gia đình lẫn doanh nghiệp:

Cung cấp điện cho gia đình và doanh nghiệp

Hệ thống điện mặt trời giúp cung cấp nguồn điện ổn định, giảm thiểu rủi ro mất điện và hạn chế phụ thuộc hoàn toàn vào lưới điện quốc gia. Với giải pháp điện mặt trời mái nhà, hộ gia đình có thể tự chủ nguồn điện hàng ngày, trong khi doanh nghiệp dễ dàng duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh liên tục, không bị gián đoạn bởi tình trạng thiếu điện mùa cao điểm.

Giảm chi phí hóa đơn điện

Một trong những lợi ích rõ ràng nhất của năng lượng mặt trời chính là khả năng tiết kiệm chi phí điện hàng tháng. Các hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời có thể giảm từ 50 - 80% chi phí điện. Đối với doanh nghiệp, khoản tiết kiệm này giúp hạ giá thành sản xuất, nâng cao sức cạnh tranh.

Nguồn năng lượng sạch, an toàn và bền vững

Không giống như than, dầu hay khí đốt thải ra lượng lớn CO₂ và khí độc hại, điện mặt trời không gây ô nhiễm môi trường. Việc sử dụng năng lượng mặt trời góp phần xây dựng lối sống xanh, bảo vệ sức khỏe con người. Ngoài ra, hệ thống điện mặt trời vận hành an toàn, ít rủi ro cháy nổ hơn so với các loại năng lượng truyền thống.

Góp phần nâng cao chất lượng sống

Bên cạnh giá trị kinh tế, vai trò năng lượng mặt trời trong đời sống còn thể hiện ở việc nâng cao chất lượng sinh hoạt. Nhờ có điện mặt trời, người dân ở vùng sâu vùng xa chưa có lưới điện quốc gia vẫn có thể tiếp cận nguồn điện sạch để chiếu sáng, nấu nướng, học tập và làm việc. Điều này góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa thành thị và nông thôn.

Tầm quan trọng của năng lượng mặt trời đối với môi trường

Giảm phát thải CO₂ và hiệu ứng nhà kính

Theo báo cáo của Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), mỗi kWh điện từ năng lượng mặt trời có thể giúp giảm khoảng 0,7 - 1 kg CO₂ so với khi sản xuất điện từ than đá hoặc dầu mỏ. Điều này có ý nghĩa to lớn trong bối cảnh lượng phát thải CO₂ từ ngành năng lượng hiện đang chiếm hơn 70% tổng lượng phát thải toàn cầu.

Tại Việt Nam, nếu một hộ gia đình lắp đặt hệ thống điện mặt trời công suất 5kWp, mỗi năm có thể giảm phát thải khoảng 3 - 4 tấn CO₂. Như vậy, khi hàng triệu hộ cùng áp dụng, con số này sẽ góp phần đáng kể vào việc giảm phát thải quốc gia.

Góp phần chống biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu gây ra các hiện tượng cực đoan như bão, lũ lụt, nắng nóng kéo dài. Năng lượng mặt trời đóng vai trò cốt lõi trong chiến lược toàn cầu nhằm giảm tốc độ nóng lên của Trái Đất. 

Đặc biệt, Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề bởi nước biển dâng và biến đổi khí hậu, đang coi phát triển năng lượng mặt trời là giải pháp trọng tâm để vừa đáp ứng nhu cầu điện, vừa thực hiện cam kết Net Zero vào năm 2050.

Thay thế dần năng lượng hóa thạch, bảo vệ hệ sinh thái

Năng lượng hóa thạch như than, dầu, khí không chỉ gây ô nhiễm không khí mà còn dẫn đến khai thác tài nguyên quá mức, phá vỡ cân bằng hệ sinh thái. Ngược lại, vai trò năng lượng mặt trời là cung cấp nguồn điện bền vững mà không cần khai thác tài nguyên thiên nhiên theo cách hủy hoại môi trường.

Việc sử dụng năng lượng mặt trời giúp:

• Giảm khai thác than đá, từ đó hạn chế bụi mịn và các chất độc hại trong không khí
• Bảo vệ nguồn nước ngọt, bởi các nhà máy nhiệt điện truyền thống tiêu tốn lượng nước khổng lồ để làm mát
• Giữ gìn đa dạng sinh học khi giảm nhu cầu mở rộng khai thác mỏ, khoan dầu khí

Vai trò của năng lượng mặt trời trong phát triển kinh tế

Tạo việc làm trong ngành năng lượng tái tạo

Ngành năng lượng mặt trời phát triển đã và đang mở ra hàng trăm nghìn cơ hội việc làm trên toàn thế giới. Từ sản xuất tấm pin, thiết bị lưu trữ, đến lắp đặt, vận hành và bảo trì hệ thống, tất cả đều cần nguồn nhân lực kỹ thuật và quản lý.

Theo IRENA (Cơ quan Năng lượng Tái tạo Quốc tế), năm 2023 có hơn 4,9 triệu lao động đang làm việc trong lĩnh vực điện mặt trời, chiếm tỷ lệ cao nhất trong toàn ngành năng lượng tái tạo. Tại Việt Nam, sự bùng nổ các dự án điện mặt trời cũng tạo ra hàng chục nghìn việc làm mới, từ kỹ sư thiết kế, kỹ thuật viên lắp đặt đến chuyên viên kinh doanh. Điều này khẳng định vai trò năng lượng mặt trời trong phát triển kinh tế gắn liền với cơ hội nghề nghiệp bền vững cho người lao động.

Giảm áp lực nhập khẩu nhiên liệu, tăng tính tự chủ năng lượng

Việt Nam hiện vẫn phải nhập khẩu một lượng lớn than và khí đốt để sản xuất điện. Điều này không chỉ khiến chi phí quốc gia gia tăng, mà còn làm nền kinh tế dễ tổn thương trước biến động giá năng lượng thế giới.

Phát triển năng lượng mặt trời giúp giảm phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu, đồng thời tối ưu nguồn lực sẵn có trong nước. Đây là giải pháp chiến lược để tăng tính tự chủ năng lượng, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và ổn định kinh tế vĩ mô.

Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế xanh, bền vững

Một trong những xu hướng tất yếu của thế giới là chuyển đổi sang nền kinh tế xanh khi tăng trưởng kinh tế gắn liền với giảm thiểu tác động môi trường. Vai trò năng lượng mặt trời thể hiện rõ trong việc giúp Việt Nam và nhiều quốc gia:

• Hướng tới mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0 (Net Zero)
• Thu hút vốn đầu tư quốc tế vào lĩnh vực năng lượng tái tạo
• Khuyến khích đổi mới công nghệ, thúc đẩy các ngành phụ trợ phát triển

Điện mặt trời không chỉ là giải pháp năng lượng, mà còn trở thành động lực tăng trưởng kinh tế xanh, nâng cao vị thế cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Năng lượng mặt trời trong chính sách quốc gia

Đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia

Trong những năm gần đây, nhu cầu tiêu thụ điện tại Việt Nam tăng trưởng bình quân 8 - 10%/năm, gây áp lực lớn lên hệ thống điện quốc gia. Sự bổ sung từ các dự án điện mặt trời giúp:

• Đa dạng hóa nguồn cung năng lượng, tránh phụ thuộc quá nhiều vào than và thủy điện.
• Hạn chế nguy cơ thiếu điện vào mùa khô hoặc giai đoạn cao điểm.
• Tăng tính bền vững cho hệ thống điện quốc gia, giảm rủi ro do biến động giá nhiên liệu quốc tế.

Điều này khẳng định rõ vai trò năng lượng mặt trời trong chính sách an ninh năng lượng của Việt Nam.

Khuyến khích từ nghị định và chính sách năng lượng tái tạo

Nhà nước đã ban hành nhiều cơ chế ưu đãi để thúc đẩy điện mặt trời phát triển, tiêu biểu như:

• Nghị định số 58/2025/NĐ-CP ngày 03/03/2025 của Chính phủ hướng dẫn chi tiết Luật Điện lực (sửa đổi), tập trung vào việc phát triển các nguồn điện năng lượng tái tạo và điện năng lượng mới.
• Nghị định số 135/2024/NĐ-CP ngày 22/10/2024 quy định cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển điện mặt trời mái nhà tự sản xuất, tự tiêu thụ.
• Quyết định số 893/QĐ-TTg ngày 26/7/2023, phê duyệt Quy hoạch tổng thể về năng lượng quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. 

Những chính sách này không chỉ tạo điều kiện phát triển hạ tầng điện mặt trời, mà còn khẳng định vai trò năng lượng mặt trời như một trụ cột trong định hướng năng lượng quốc gia.

EVN và cơ chế mua bán điện mặt trời áp mái

Một điểm nhấn quan trọng trong chính sách là cơ chế mua bán điện mặt trời áp mái. Theo đó:

• Các hộ gia đình, doanh nghiệp có thể bán phần điện dư từ hệ thống điện mặt trời cho EVN.
• Việc mua bán được thực hiện theo hợp đồng rõ ràng, đảm bảo lợi ích cho cả bên sản xuất lẫn bên tiêu thụ.
• Cơ chế này khuyến khích nhiều hộ gia đình và doanh nghiệp đầu tư điện mặt trời, vừa tiết kiệm chi phí, vừa có thêm thu nhập.

Mô hình này cho thấy vai trò năng lượng mặt trời không chỉ dừng lại ở khía cạnh tiết kiệm điện, mà còn trở thành một giải pháp kinh tế - xã hội mang lại lợi ích lâu dài.

Tiềm năng và tương lai của năng lượng mặt trời tại Việt Nam

Hiệu suất pin mặt trời ngày càng cao

Một trong những động lực thúc đẩy phát triển năng lượng mặt trời là sự tiến bộ công nghệ. Các dòng tấm pin mặt trời thế hệ mới như monocrystalline PERC, TOPCon có hiệu suất chuyển đổi quang điện lên đến 22 - 25%, cao hơn nhiều so với thế hệ cũ chỉ khoảng 15 - 17%.

Điều này giúp giảm diện tích lắp đặt, tối ưu chi phí đầu tư, đồng thời tăng khả năng khai thác điện năng ngay cả trong điều kiện ánh sáng yếu. Trong tương lai, khi chi phí pin tiếp tục giảm, vai trò năng lượng mặt trời sẽ càng rõ rệt hơn trong việc thay thế dần các nguồn điện truyền thống.

Xu hướng điện mặt trời hộ gia đình

Hiện nay, điện mặt trời không chỉ dừng lại ở các dự án quy mô lớn mà còn lan rộng sang mô hình hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ. Ưu điểm nổi bật của điện mặt trời áp mái hộ gia đình giúp tiết kiệm từ 50 - 80% chi phí điện hàng tháng và chủ động nguồn điện trong bối cảnh giá điện liên tục điều chỉnh tăng.

Xu hướng này dự kiến sẽ bùng nổ hơn nữa khi các chính sách hỗ trợ, tín dụng xanh và công nghệ lưu trữ năng lượng (pin lưu trữ) phát triển mạnh mẽ.

Hướng tới mục tiêu Net Zero và phát triển bền vững

Tại COP26, Việt Nam đã cam kết đạt Net Zero vào năm 2050. Để thực hiện cam kết này, việc giảm dần nhiệt điện than và tăng mạnh tỷ trọng năng lượng tái tạo là điều bắt buộc. Trong đó, vai trò năng lượng mặt trời giữ vị trí trụ cột nhờ tiềm năng vô tận và khả năng triển khai nhanh chóng.

Quyết định số 893/QĐ-TTg, Việt Nam đặt mục tiêu:

• Đến năm 2030: Tỷ lệ năng lượng tái tạo chiếm 15 - 20% trong tổng năng lượng sơ cấp
• Đến năm 2050: Tỷ lệ này đạt khoảng 80 - 85%, trong đó điện mặt trời đóng góp phần đáng kể

Điều này không chỉ giúp đảm bảo an ninh năng lượng, mà còn nâng cao vị thế Việt Nam trên bản đồ năng lượng sạch toàn cầu.

Vai trò năng lượng mặt trời không chỉ dừng lại ở việc cung cấp điện cho đời sống thường nhật mà còn mở ra hướng đi bền vững cho nền kinh tế và môi trường. Với tiềm năng dồi dào cùng sự hỗ trợ từ chính sách, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành quốc gia tiên phong trong việc khai thác hiệu quả nguồn năng lượng xanh này.